Trong lòng mẹ [Hồi kí Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng]

Trong lòng mẹ – Nguyên Hồng

Trong lòng mẹ trích trong hồi kí Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng kể về tuổi thơ cay đắng của mình và tình mẫu tử thiêng liêng không gì có thể chia cắt.

1. Cuộc đối thoại giữa Hồng và bà cô cay nghiệt

Tôi đã bỏ cái khăn tang bằng vải màn ở trên đầu đi rồi. Không phải đoạn tang ^[1] thầy tôi mà vì tôi mới mua được cái mũ trắng và quấn băng đen.

Gần đến ngày giỗ đầu ^[2] thầy tôi, mẹ tôi ở Thanh Hóa vẫn chưa về. Trong đó nghe đâu mẹ tôi đi bán bóng đèn và những phiên chợ chính còn bán cả vàng hương nữa. Tôi nói “nghe đâu” vì tôi thấy người ta bắn tin ^[3] rằng mẹ và em tôi xoay ra sống bằng cách đó.

Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên, cười hỏi:

– Hồng! Mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mợ mày không?

Tưởng đến vẻ mặt rầu rầu và sự hiền từ của mẹ tôi, và nghĩ đến cảnh thiếu thốn một tình thương ấp ủ từng phen làm tôi rớt nước mắt, tôi toan trả lời có. Nhưng, nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch ^[4] của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi ^[5] để tôi khinh miệt và ruồng rẫy ^[6] mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là góa chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực ^[7] . Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến… Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà. Tôi cũng đã cười đáp lại cô tôi:

– Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.

Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:

– Sao lại không vào? Mợ mày phát tài ^[8] lắm, có như dạo trước đâu?

Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng, cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:

– Mày dại quá cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.

Nước mắt tôi đã ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hòa đầm đìa ở cằm và ở cổ. Hai tiếng “em bé” mà cô tôi ngân dài ra thật ngọt, thật rõ, quả nhiên ^[9] đã xoắn chặt lấy tâm can ^[10] tôi như ý cô tôi muốn. Nhưng không phải vì thấy mẹ tôi chưa đoạn tang thầy tôi mà đã chửa đẻ với người khác mà tôi có những cảm giác đau đớn ấy. Chỉ vì tôi thương mẹ tôi và căm tức sao mẹ tôi lại vì sợ hãi những thành kiến ^[11] tàn ác mà xa lìa anh em tôi, để sinh nở một cách giấu giếm trốn tránh như một kẻ giết người lúng túng với con dao vấy máu của nó. Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:

– Sao cô biết mợ con có con?

Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở một bên rổ bóng đèn. Mẹ tôi ăn vận rách rưới, mặt mày xanh bủng, người gầy rạc đi, thấy thế bà ta thương tình toan gọi hỏi xem sao thì mẹ tôi vội quay đi, lấy nón che…

Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục ^[12] đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quá vồ lấy ngay mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kỳ nát vụn mới thôi.

Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai tôi, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:

– Vậy mày hỏi cô Thông – tên người đàn bà họ nội xa kia – chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy ^[13] cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới ^[14] mãi được sao?

Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:

– Mấy lại rằm tháng Tám là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?

2. Cuộc gặp gỡ hạnh phúc trong lòng mẹ

Nhưng đến ngày giỗ thầy tôi, tôi không viết thư gọi mẹ tôi cũng về. Mẹ tôi về một mình đem rất nhiều quà bánh cho tôi và em Quế tôi. Chiều hôm đó, tan buổi học ở trường ra, tôi chợt thoáng thấy một bóng người ngồi trên xe kéo giống giống mẹ tôi. Tôi liền đuổi theo, gọi bối rối:

– Mợ ơi! Mợ ơi! Mợ ơi!…

Nếu người quay lại ấy là người khác thì thật là một trò cười tức bụng cho lũ bạn tôi, chúng nó khua guốc inh ỏi và nô đùa ầm ĩ trên hè. Và cái lầm đó không những làm tôi thẹn mà còn tủi cực nữa, khác gì cái ảo ảnh ^[15] của một dòng nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện ra trước con mắt gần rạn nứt của người bộ hành ngã gục giữa sa mạc.

Trong lòng mẹ [Hồi kí Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng] — Trong lòng mẹ Nguyên Hồng

Xe chạy chậm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và, khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:

– Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.

Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi nói. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong, và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc ^[16] ? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.

Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì. Trong những phút rạo rực ấy, cái câu nói của cô tôi lại nhắc lại:

– “Mày dại quá! Vào Thanh Hóa đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và bế em bé chứ”.

Nhưng bên tai ù ù của tôi, câu nói ấy bị chìm ngay đi, tôi không mảy may nghĩ ngợi gì nữa…

Trong lòng mẹ – Nguyên Hồng
Nguồn: Văn học 8, tập 1, trang 68, NXB Giáo dục 2001
– TheGioiCoTich.Vn –

[alert style=”danger”]

[/alert]

Chú giải trong hồi kí Trong lòng mẹ – Nguyên Hồng

[1] Đoạn tạng: hết thời kì để tang.

[2] Giỗ đầu: giỗ lần đầu, trong dịp người chết tròn một năm.

[3] Bắn tin: đưa ra một tin nhắn đến người nào đó.

[4] Rất kịch: rất giống như đang đóng kịch, tức là rất giả dối.

[5] Hoài nghi: nghi ngờ.

[6] Ruồng rẫy: hắt hủi, bỏ mặc không quan tâm đến và ghét bỏ.

[7] Tha hương cầu thực (đúng ra là tha phương cầu thực): đi kiếm ăn nơi xa lạ.

[8] Phát tài: kiếm được nhiều tiền.

[9] Quả nhiên: đúng như vậy.

[10] Tâm can: tim gan, có nghĩa là chỗ sâu kín nhất trong lòng.

[11] Thành kiến: cách nhìn nhận, ý kiến không hay đã cố định, không thay đổi.

[12] Cổ tục: lề thối, tục lệ xưa cũ.

[13] Đánh giấy (khẩu ngữ): viết thư.

[14] Bán xới (khẩu ngữ): bỏ quê hương, xứ sở mà đi.

[15] Ảo ảnh: hình ảnh không có thật nhưng giống như thật. Câu văn ở đây (“Cái ảo ảnh của một dòng nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện trước con mắt gần rạn nứt của người bộ hành ngã gục giữa sa mạc”) là nói đến một hiện tượng đặc biệt ở sa mạc: người đi trên sa mạc trông thấy xa xa có hình ảnh cây cối soi bóng trên mặt nước, nhưng thực ra, đó chỉ là ảo ảnh tạo nên bởi các lớp không khí nóng mà thôi.

[16] Sung túc: đời sống vật chất đầy đủ.

Soạn bài Trong lòng mẹ lớp 8

Trong lòng mẹ là chương IV của tập hồi kí Những ngày thơ ấu, được đưa vào giảng dạy trong sách ngữ văn lớp 8. Để soạn bài trong lòng mẹ được tốt, cần nắm rõ các nội dung sau:

1. Nhà văn Nguyên Hồng – tác giả truyện Trong lòng mẹ

Nhà văn Nguyên Hồng tên thật là Nguyễn Nguyên Hồng (1918 – 1982), quê ở thành phố Nam Định, nhưng trước Cách mạng, sống chủ yếu ở Hải Phòng, trong một xóm lao động nghèo. Sáng tác của Nguyên Hông (tiểu thuyết, truyện ngắn, kí) tập chung viết về những lớp người cùng khổ, “dưới đáy” ở thành phố với niềm yêu thương sâu sắc, mãnh liệt. Ngay từ những sáng tác đầu tay, Nguyên Hồng xứng đáng được gọi là nhà văn của những người lao động cùng khổ.

Tác phẩm chính của nhà văn Nguyên Hồng: trước Cách mạng: Bỉ vỏ (tiểu thuyết, 1938), Những ngày thơ ấu (hồi kí, 1940)…; sau Cách mạng: Trời xanh (tập thơ), Cửa biển (bộ tiểu thuyết nhiều tập: Sóng gầm – 1961, Cơn bão đã đên – 1967, Thời kì đen tối – 1973, Khi đứa con ra đời – 1976), Núi rừng Yên Thế (tiểu thuyết lịch sử nhiều tập)…

2. Hồi kí Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng

Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng (đăng báo năm 1938, in thành sách năm 1940) là tập hồi kí gồm chín chương, viết về tuổi thơ cay đắng của tác giả.

Chú bé Hồng – nhân vật chính – lớn lên trong một gia đình sa sút. Người cha sống u uất thầm lặng, rồi chết trong nghèo túng, nghiện ngập. Người mẹ có trái tim khao khát yêu đương đành chôn vùi tuổi xuân trong cuộc hôn nhân không hạnh phúc. Sau khi chồng chết, người phụ nữ đáng thương ấy vì quá cùng quẫn đã phải bỏ con đi kiếm ăn phương xa. Chú bé Hồng đã mồ côi cha lại vắng mẹ, sống thui thủi cô đơn giữa sự ghẻ lạnh, cay nghiệt của những người họ hàng giàu có, trở thành đứa bé đói rách, lêu lổng, luôn thèm khát tình yêu thương mà không có.

Từ cảnh ngộ và tâm sự của đứa bé côi cút cùng khổ, tác phẩm còn cho thấy bộ mặt lạnh lùng của xã hội đồng tiền, cái xã hội mà cánh cửa nhà thờ đêm Nô-en cũng chỉ mở rộng đón những người giàu sang “khệnh khạng bệ vệ” và khép chặt trước những kẻ nghèo khổ “trơ trọi hèn hạ”; cái xã hội của đám thị dân tiểu tư sản sóng nhỏ nhen, giả dối, độc ác, khiến cho tình máu mủ ruột thịt cũng thành khô héo; cái xã hội đầy những thành kiến cổ hủ, bóp nghẹt quyền sống của người phụ nữ…

Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng là tập văn xuôi giàu chất trữ tình, với cảm xúc dào dạt thiết tha và rất mực chân thành. Đó cũng là nét đặc sắc nổi bật trong bút pháp nghệ thuật của Nguyên Hồng.

3. Tóm tắt truyện Trong lòng mẹ

Bố chết, cùng túng quá, người mẹ phải bỏ con đi tha hương cầu thực. Chú bé Hồng phải sống trong không khí ghẻ lạnh của những người bà con. Chú mong mẹ về trong ngày giỗ đầu của bố. Trong tâm trạng đó, bà cô lại tìm mọi cách để nói xấu mẹ chú khiến lòng chú “thắt lại”, “nước mắt ròng ròng”, càng thương người mẹ bất hạnh.

Rồi một chiều vừa tan học ở trường ra, chú thấy mẹ xuất hiện. Chú chạy đuổi theo, ríu cả chân lại. Và chú trèo lên xe, sà vào lòng mẹ thì một cảm giác sung sướng cực điểm đã ùa vào lòng chú, mơn man khắp cả da thịt trong cái giây phút đầu tiên gặp lại người mẹ thân yêu mà chú mong chờ mỏi mắt.

4. Nội dung và ý nghĩa của câu chuyện

Đoạn hồi kí đã để lại một cách chân thực và cảm động những cay đắng, tủi cực cùng tình yêu thương cháy lòng của chú bé Hồng đối với người mẹ bất hạnh của mình. Qua đó, ta càng thấy rõ tình mẹ con thật thiêng liêng, không ai và không gì có thể chia cắt được, kể cả những lời lẽ giả dối, thâm độc của bà cô khi nói xấu mẹ chú.

5. Đặc sắc nghệ thuật của truyện Trong lòng mẹ

Đoạn trích Trong lòng mẹ tiêu biểu cho lối viết hồi kí của Nguyên Hồng: chân thực, dạt dào cảm xúc, giàu chi tiết cụ thể, có sức gợi cảm sâu sắc, thấm thía (chú ý các đoạn khắc họa nội tâm nhân vật: chú bé, người mẹ, bà cô. Văn bản này có sự kết hợp hài hòa tự nhiên giữa tự sự với các yếu tố miêu tả và biểu cảm khiến câu chuyện trở nên hấp dẫn, rung động mạnh mẽ đối với người đọc.