Chuyện người con gái Nam Xương [Truyền kì mạn lục]

Chuyện người con gái Nam Xương – Nguyễn Dữ

Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ thể hiện niềm cảm thương sâu sắc đối với số phận oan nghiệt của người phụ nữ Việt Nam dưới chế độ phong kiến.

1. Cuộc hôn nhân giữa Trương Sinh và Vũ Nương

Vũ Thị Thiết, người con gái quê ở Nam Xương ^[1], tính đã thuỳ mị, nết na, lại thêm tư dung ^[2] tốt đẹp. Trong làng có chàng Trương Sinh, mến vì dung hạnh, xin với mẹ đem trăm lạng vàng cưới về. Song Trương Sinh có tính đa nghi, đối với vợ phòng ngừa quá sức. Nàng cũng giữ gìn khuôn phép, không từng để lúc nào vợ chồng phải đến thất hòa ^[3]. Cuộc sum vầy chưa được bao lâu thì xảy ra việc triều đình bắt lính đi đánh giặc Chiêm. Trương tuy con nhà hào phú nhưng không có học, nên phải ghi trong sổ lính đi vào loại đầu. Buổi ra đi mẹ chàng có dặn rằng:

– Nay con phải tạm ra tòng quân, xa lìa dưới gối. Tuy hội công danh từ xưa ít gặp, nhưng trong chỗ binh cách ^[4] phải biết giữ mình làm trọng, gặp khó nên lui, lường sức mà tiến, đừng nên tham miếng mồi thơm để lỡ mắc vào cạm bẫy. Quan cao tước lớn nhường để người ta. Có như thế, mẹ ở nhà mới khỏi lo lắng vì con được.

Chàng quỳ xuống đất vâng lời dạy. Nàng rót chén rượu đầy tiễn chồng mà rằng:

– Chàng đi chuyến này, thiếp chẳng dám mong đeo được ấn phong hầu, mặc áo gấm ^[5] trở về quê cũ, chỉ xin ngày về mang theo được hai chữ bình yên, thế là đủ rồi. Chỉ e việc quân khó liệu, thế giặc khôn lường. Giặc cuồng còn lẩn lút, quân triều còn gian lao, rồi thế chẻ tre chưa có, mà mùa dưa chín quá kì ^[6], khiến cho tiện thiếp băn khoăn, mẹ hiền lo lắng. Nhìn trăng soi thành cũ, lại sửa soạn áo rét, gửi người ải xa, trông liễu rủ bãi hoang, lại thổn thức tâm tình, thương người đất thú! Dù có thư tín nghìn hàng, cũng sợ không có cánh hồng bay bổng.

Nàng nói đến đây, mọi người đều ứa hai hàng lệ. Rồi đó, tiệc tiễn vừa tàn, áo chàng đành rứt. Ngước mắt cảnh vật vẫn còn như cũ, mà lòng người đã nhuộm mối tình muôn dặm quan san!

Bấy giờ, nàng đương có mang, sau khi xa chồng vừa đầy tuần ^[7] thì sinh ra một đứa con trai, đặt tên là Đản. Ngày qua tháng lại, thoắt đã nửa năm, mỗi khi thấy bướm lượn đầy vườn, mây che kín núi, thì nỗi buồn góc bể chân trời không thể nào ngăn được. Bà mẹ cũng vì nhớ con mà dần sinh ốm. Nàng hết sức thuốc thang lễ bái thần Phật và lấy lời ngọt ngào khôn khéo khuyên lơn. Song bệnh tình mỗi ngày một trầm trọng, bà biết không sống được, bèn trối lại với nàng rằng:

– Ngắn dài có số, tươi héo bởi trời. Mẹ không phải không muốn đợi chồng con về, mà không gắng ăn miếng cơm miếng cháo đặng cùng vui sum họp. Song, lòng tham vô cùng mà vận trời khó tránh. Nước hết chuông rền ^[8], số cùng khí kiệt. Một tấm thân tàn, nguy trong sớm tối, việc sống chết không khỏi phiền đến con. Chồng con nơi xa xôi không biết sống chết thế nào, không thể về đền ơn được. Sau này, trời xét lòng lành, ban cho phúc đức, giống dòng tươi tốt, con cháu đông đàn, xanh kia quyết chẳng phụ con, cũng như con đã chẳng phụ mẹ.

Bà cụ nói xong thì mất. Nàng hết lời thương xót, phàm việc ma chay tế lễ, lo liệu như đối với cha mẹ đẻ của mình.

2. Nỗi oan khuất và cái chết bi thảm trong câu chuyện người con gái Nam Xương

Qua năm sau, giặc ngoan cố chịu trói, việc quân kết thúc. Trương Sinh về tới nhà, được biết mẹ đã qua đời, con vừa học nói. Chàng hỏi mồ mẹ, rồi bế đứa con nhỏ đi thăm; đứa trẻ không chịu, ra đến đồng, nó quấy khóc, Sinh dỗ dành:

– Nín đi con, đừng khóc. Cha về, bà đã mất, lòng cha buồn khổ lắm rồi.

Đứa con ngây thơ nói:

– Ô hay! Thế ra ông cũng là cha tôi ư! Ông lại biết nói, chứ không như cha tôi trước kia chỉ nín thin thít.

Chàng ngạc nhiên gạn hỏi. Đứa con nhỏ nói:

– Trước đây, thường có một người đàn ông, đêm nào cũng đến, mẹ Đản đi cũng đi, mẹ Đản ngồi cũng ngồi, nhưng chẳng bao giờ bế Đản cả.

Tính chàng hay ghen, nghe con nói vậy, đinh ninh là vợ hư, mối nghi ngờ ngày càng sâu, không có gì gỡ ra được.

Về đến nhà, chàng la um lên cho hả giận. Vợ chàng khóc mà rằng:

– Thiếp vốn con kẻ khó, được nương tựa nhà giàu. Sum họp chưa thoả tình chăn gối, chia phôi vì động việc lửa binh. Cách biệt ba năm giữ gìn một tiết. Tô son điểm phấn từng đã nguôi lòng, ngõ liễu tường hoa ^[9] chưa hề bén gót. Đâu có sự mất nết hư thân như lời chàng nói. Dám xin bày tỏ để cởi mối nghi ngờ. Mong chàng đừng một mực nghi oan cho thiếp.

Chàng vẫn không tin. Nhưng nàng hỏi chuyện kia do ai nói ra, thì lại giấu không kể lời con nói; chỉ lấy chuyện bóng gió này nọ mà mắng nhiếc nàng, và đánh đuổi đi. Họ hàng làng xóm bênh vực và biện bạch cho nàng, cũng chẳng ăn thua gì cả. Nàng bất đắc dĩ nói:

– Thiếp sở dĩ nương tựa vào chàng vì có cái thú vui nghi gia nghi thất ^[10]. Nay đã bình rơi trâm gãy, mây tạnh mưa tan, sen rũ trong ao, liễu tàn trước gió; khóc tuyết bông hoa rụng cuống, kêu xuân cái én lìa đàn, nước thẳm buồm xa, đâu còn có thể lại lên núi Vọng Phu kia nữa ^[11].

Đoạn rồi nàng tắm gội sạch, ra bến Hoàng Giang ngửa mặt lên trời mà than rằng:

– Kẻ bạc mệnh này duyên phận hẩm hiu, chồng con rẫy bỏ, điều đâu bay buộc, tiếng chịu nhuốc nhơ, thần sông có linh, xin ngài chứng giám. Thiếp nếu đoan trang giữ tiết, trinh bạch gìn lòng, vào nước xin làm ngọc Mị Nương ^[12], xuống đất xin làm cỏ Ngu Mĩ ^[13]. Nhược bằng lòng chim dạ cá, lừa chồng dối con, dưới xin làm mồi cho cá tôm, trên xin làm cơm cho diều quạ, và xin chịu khắp mọi người phỉ nhổ.

Nói xong nàng gieo mình xuống sông mà chết. Chàng tuy giận là nàng thất tiết, nhưng thấy nàng tự tận, cũng động lòng thương, tìm vớt thây nàng, nhưng chẳng thấy tăm hơi đâu cả. Một đêm phòng không vắng vẻ, chàng ngồi dưới ngọn đèn khuya, chợt đứa con nói rằng:

– Cha Đản lại đến kia kìa!

Chàng hỏi đâu. Nó chỉ bóng chàng ở trên vách:

– Đây này!

Thì ra, ngày thường, ở một mình, nàng hay đùa con, trỏ bóng mình mà bảo là cha Đản. Bấy giờ chàng mới tỉnh ngộ, thấu nỗi oan của vợ, nhưng việc trót đã qua rồi!

3. Vũ Nương được giải oan

Cùng làng với nàng, có người tên là Phan Lang, khi trước làm đầu mục ^[14] ở bến đò Hoàng Giang, một đêm chiêm bao thấy người con gái áo xanh, đến kêu xin tha mạng. Sáng dậy, Phan Lang thấy có người phường chài đem vào biếu một con rùa mai xanh, sực nghĩ đến chuyện mộng, bèn đem thả con rùa ấy. Cuối đời Khai Đại ^[15] nhà Hồ, quân Minh mượn tiếng đưa Trầm Thiêm Bình ^[16] về nước, phạm vào cửa ải Chi Lăng, nhân dân trong nước, nhiều người sợ hãi phải chạy trốn ra ngoài bể, không may đắm thuyền đều chết đuối cả. Thây Phan Lang dạt vào một cái động rùa ở hải đảo, có người đàn bà là Linh Phi trông thấy nói rằng:

– Đây là vị ân nhân cứu sống ta thuở xưa.

Linh Phi bèn lấy khăn dấu mà lau, lấy thuốc thần mà đổ, một chốc Phan Lang liền tỉnh lại. Phan trông thấy cung gấm đền dao ^[17] thật nguy nga lộng lẫy, mà chưa biết mình đã lạt vào cung nước của rùa thần. Linh Phi bấy giờ mình mặc áo gấm dát ngọc, chân đi giày có vân nạm vàng, cười bảo Phan Lang rằng:

– Tôi là Linh Phi trong động rùa, vợ vua biển Nam Hải, nhớ hồi còn nhỏ đi chơi ở bến sông bị người phường chài bắt được, ngẫu nhiên báo mộng, quả được nhờ ơn. Gặp gỡ ngày nay, há chẳng phải lòng trời xui khiến cho tôi có dịp đền ơn trả nghĩa?

Phi bèn đặt yến ở gác Triêu Dương để thết đãi Phan Lang. Dự tiệc hôm ấy có vô số những mĩ nhân, quần áo thướt tha, mái tóc búi xễ. Trong số đó, có một người mặt chỉ hơi điểm qua một chút son phấn trông rất giống Vũ Nương. Phan có ý nhìn trộm, nhưng không dám nhận. Tiệc xong, người đàn bà ấy nói với Phan Lang rằng:

– Tôi với ông vốn người cùng làng, cách mặt chưa bao, đã quên nhau rồi ư?

Bấy giờ Phan mới nhận đích người ấy là Vũ Nương và gạn hỏi duyên cớ. Nàng nói:

– Tôi ngày trước không may bị người vu oan, phải gieo mình xuống sông tự tử. Các nàng tiên trong cung nước thương tôi vô tội rẽ một đường nước cho tôi thoát chết, nếu không thì đã vùi vào bụng cá, còn đâu mà gặp ông.

Phan nói:

– Nương Tử, nghĩa khác Tào Nga ^[18], hờn không Tinh Vệ ^[19] mà phải ôm mối hận gieo mình xuống nước. Nay thóc cũ không còn, thóc mới vừa gặt ^[20], há lại không tưởng nhớ đến quê hương ư?

Vũ Nương nói:

– Tôi bị chồng ruồng rẫy, thà già ở chốn làng mây cung nước, chứ còn mặt mũi nào về nhìn thấy người ta nữa!

Phan nói:

– Nhà cửa tiên nhân của nương tử, cây cối thành rừng, phần mộ tiên nhân của nương tử, cỏ gai rợp mắt. Nương tử dù không nghĩ đến, nhưng tiên nhân còn mong đợi nương tử thì sao?

Nghe đến đây, Vũ Nương ứa nước mắt khóc, rồi quả quyết đổi giọng mà rằng:

– Có lẽ không thể gửi hình ẩn bóng ở đây được mãi, để mang tiếng xấu xa. Vả chăng, ngựa Hồ gầm gió bắc, chim Việt đậu cành nam ^[21]. Cản vì nỗi ấy, tôi tất phải tìm về có ngày.

Hôm sau, Linh Phi lấy một cái túi bằng lụa tía, đựng mười hạt minh châu, sai sứ giả Xích Hỗn ^[22] đưa Phan ra khỏi nước. Vũ Nương nhân đó cũng đưa gửi một chiếc hoa vàng mà dặn:

– Nhờ nói hộ với chàng Trương, nếu còn nhớ chút tình xưa nghĩa cũ, xin lập một đàn giải oan ở bến sông, đốt cây đèn thần chiếu xuống nước, tôi sẽ trở về.

Lúc đến nhà, Phan đem chuyện kể lại với họ Trương. Ban đầu Trương không tin. Nhưng khi nhận được chiếc hoa vàng, chàng mới sợ hãi mà nói:

– Đây quả là vật dùng mà vợ tôi mang lúc ra đi.

Chàng bèn theo lời, lập một đàn tràng ba ngày đêm ở bến Hoàng Giang. Rồi quả thấy Vũ Nương ngồi trên một chiếc kiệu hoa đứng ở giữa dòng, theo sau có đến năm mươi chiếc xe cờ tán, võng lọng, rực rỡ đầy sông, lúc ẩn, lúc hiện.

Chàng vội gọi, nàng vẫn ở giữa dòng mà nói vọng vào:

– Thiếp cảm ơn đức của Linh Phi, đã thề sống chết cũng không bỏ. Đa tạ tình chàng, thiếp chẳng thể trở về nhân gian được nữa.

Rồi trong chốc lát, bóng nàng loang loáng mờ nhạt dần mà biến đi mất.

Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ)
Trúc Khê Ngô Văn Triện dịch
Theo Truyền kì mạn lục ^[23], NXB Văn hóa, H., 1962
– TheGioiCoTich.Vn –

Chú thích trong Chuyện người con gái Nam Xương

1. Nam Xương: huyện Nam Xương, nay thuộc Lí Nhân, Hà Nam.
2. Tư dung: vẻ người, sắc mặt.
3. Thất hòa: mất hòa thuận.
4. Binh cách: việc quân sự, việc chiến tranh.
5. Ngày xưa làm quan được ban ấn (con dấu của vua) và áo gấm (áo quan hay mặc).
6. Ngày xưa, hàng năm, mùa dưa chín thì lính thú được thay phiên, lính mới đến thay lính cũ, ý nói chồng đến kì mà chưa được về.
7. Ngày xưa một tuần gồm 10 ngày, một tháng có 3 tuần: thượng, trung, hạ, tuần.
8. Ngày xưa đồng hồ dùng nước đo thời gian, chuông rền báo sáng, ý nói thời gian qua nhanh, đời người chóng tàn, đêm đã hết.
9. Ngõ liễu tường hoa: những nơi có liễu có hoa, chỉ nơi có những chuyện quan hệ trai gái không đứng đắn.
10. Nghi gia nghi thất: nên cửa nên nhà, ý nói thành vợ chồng gây dựng hạnh phúc gia đình.
11. Cả đoạn “Nay đã bình rơi trâm gãy… Vọng Phu kia nữa”: ý nói nỗi thất vọng, đau khổ của Vũ Nương bị Trương Sinh hắt hủi, tình yêu tan vỡ.
12. Ngọc Mị Nương: Mị Nương là vợ Trọng Thủy, con gái vua Thục An Dương Vương, vì lòng ngay thẳng mà phải thác oan, hóa thành ngọc trai. Ý nói: chết vẫn giữ mãi tấm lòng trong sạch.
13. Cỏ Ngu Mĩ: tính nàng Ngu Cơ, vợ Hạng Vũ. Khi Hạng Vũ thế cùng chạy đến đến Cai Hạ, nàng rút gươm tự vẫn. Tương truyền oan hồn Ngu Cơ hóa thành khóm cỏ trên mộ gọi là cỏ Ngu Mĩ Nhân, ý nói đến chết vẫn giữ mãi tấm lòng chung thủy.
14. Đầu mục: một chức quan nhỏ cai trị ở địa phương.
15. Khai Đại: niên hiệu thứ hai của Hồ Hán Thương (1403 – 1407).
16. Trần Thiêm Bình: tên đại Việt gian đời Hồ theo giặc Minh.
17. Đền dao: đền bằng ngọc dao, ý nói nhà cửa sang trọng.
18. Tào Nga: một cô gái đời Hán nhảy xuống sông vớt xác cha không được, đã tự tử luôn, khi xác nàng nổi lên, người ta thấy nàng ôm được thây cha.
19. Con gái vua Viêm Đế chết đuối hóa làm chim Tinh Vệ ngậm đá lấp biển. Điển tích này và điển tích trên đều muốn nói: Vũ Nương chết vì bị nghi oan, khác cái chết của hai người con gái trên; khuyên nàng nghĩ đến quê hương, gia đình, chồng con…
20. Thóc cũ thóc mới: ý nói đã tròn một năm.
21. Ngựa Hồ, chim Việt: đất Hồ ở phương bắc lắm ngựa quý, nước Việt ở phương nam lắm chim lạ. Ngựa Hồ thấy gió bắc lại hí lên, chim Việt vẫn nhớ khí hậu ấm áp phương nam cho nên bay đi xứ khác vẫn tìm cành phía nam để đậu, ý nói vẫn nhớ nước cũ, quê cũ.
22. Xích Hỗn: tên cửa sứ giả được Linh Phi sai đưa Phan Lang ra khỏi Thủy cung trở về cõi trần (xích là đỏ, hỗn là loại cá quả).
23. Truyền kì mạn lục: tên tác phẩm. Có nghĩa là: ghi chép tản mạn những điều kì lạ vẫn được lưu truyền.

Tìm mua tác phẩm Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ

Nếu muốn, các bạn có thể mua trọn bộ “Truyền kì mạn lục” của tác giả Nguyễn Dữ với 20 câu chuyện ghi chép tản mạn những điều kì lạ vẫn được lưu truyền về đọc. Truyện được in ấn trên chất liệu giấy tốt và hình ảnh minh họa vô cùng đẹp mắt.
Mua truyện tại Tiki Mua truyện tại Shopee

Đôi nét về tác giả Nguyễn Dữ và tác phẩm “Truyền kì mạn lục”

Nguyễn Dữ (? – ?) người huyện Trường Tân, nay là huyện Thanh Miện (Hải Dương), học trò của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Ông sống ở thế kỷ XVI là thế kỷ giai cấp phong kiến tranh giành quyền vị, chém giết lẫn nhau, triều đình nhà Lê mục nát, Mạc Đăng Dung tiếm quyền, chiến tranh phong kiến giữa các tập đoàn Lê – Trịnh – Mạc kéo dài tới cuối thế kỷ. Ông chỉ làm quan một năm rồi xin về nhà nuôi mẹ, sống ẩn dật như nhiều trí thức phong kiến đương thời.

Tác phẩm “Truyền kì mạn lục” gồm 20 truyện viết theo lối văn xuôi chữ Hán có xen lẫn một số thơ, từ, văn biền ngẫu, 19 trong số 20 truyện có lời bình. Tuy viết bằng chữ Hán, chịu ảnh hưởng của một số cốt truyện và nghệ thuật viết truyện Trung Quốc, nhưng tác phẩm vẫn mang tính Việt Nam rõ rệt, khai thác nhiều truyện dân gian, truyện tích lịch sự và dã sử Việt Nam.

Nhân vật chính diện trong các truyện chủ yếu là những người phụ nữ bình thường, có phẩm chất tốt đẹp, khao khát hạnh phúc, nhưng gặp nhiều bất hạnh, đau khổ, thứ nữa là những người trí thức phong kiến sống ẩn dật lánh đời, thậm chí thoát ly xã hội, để gìn giữ phẩm cách sĩ nho trong thời loạn.

Chuyện người con gái Nam Xương là một trong 20 câu chuyện trong tác phẩm “Truyền kì mạn lục” của Nguyễn Dữ, thể hiện niềm cảm thương sâu sắc đối với số phận oan nghiệt của người phụ nữ Việt Nam dưới chế độ phong kiến, đồng thời khẳng định vẻ đẹp truyền thống của họ.

Kho tàng truyện cổ tích dành cho các bé

Ngoài Chuyện người con gái Nam Xương của tác giả Nguyễn Dữ kể trên, Thế giới cổ tích còn sưu tầm và chọn lọc rất nhiều những câu chuyện cổ tích thú vị, hấp dẫn khác. Các bạn nhỏ sẽ được bước chân vào thế giới của các bà tiên quyền năng, các nàng công chúa xinh đẹp hay các chàng hoàng tử dũng cảm,… Và đằng sau mỗi câu chuyện ấy đều là những bài học bổ ích về đạo đức và cuộc sống.

Đừng quên khám phá kho tàng truyện cổ tích hay nhất của Việt Nam và thế giới tại TheGioiCoTich.Vn.