Truyện Sự tích mỏm núi Ả Còm
Sự tích mỏm núi Ả Còm là truyện truyền thuyết kể về việc lánh nạn của dân bản Mường trong một trận lũ lớn, qua đó giải thích tên gọi địa danh mỏm núi Ả Còm.
1. Trận lũ lụt khủng khiếp
Ở vùng Mường Tạ [1] hồi bấy giờ chịu một tai nạn vô cùng khủng khiếp. Nước lũ ở đâu tràn về ngập khắp bản Mường, mưa liên tiếp ngày đêm không ngớt. Nai, hoẵng và các thú rừng chết, xác nổi lềnh bềnh, trôi ngổn ngang khắp nơi. Những cây cổ thụ cũng bị bật rễ, cuốn phăng theo dòng nước chảy xiết. Người trong bản xiêu tán, phiêu bạt lênh đênh.
Những chàng trai, cô gái khoẻ mạnh nhất, bám chặt được vào thân cây. Họ cưỡng lại với dòng nước để dạt vào một mé sườn núi mà nước dâng chưa tới. Bíu chặt lấy mô đá và nhánh rễ phụ của một cây to chưa bị lay gốc, họ trèo lên ngồi thu mình vào một cái hốc đá gần đó.
Cứ như thế, họ ngồi cho đến xế chiều. Nước lụt ở các khe dâng lên cuồn cuộn, nhưng trời đã bớt mưa. Lúc này là lúc có thể định lại phương hướng và tìm chỗ an toàn hơn. Cả mấy người cùng ra khỏi hang nhìn bốn phía và bàn bạc với nhau làm cách nào để chống lại bão lụt, tìm người thân và thu nhặt của cải.
Cơn mưa to đã chấm dứt rồi nhưng mấy người dân vẫn bàn bạc với nhau chưa ngã ngũ, có người nói:
– Ta không thể ở lại bản Mường này được, phải đóng một chiếc bè đi đến nơi cao ráo mà ở.
Lại có người bảo:
– Đi đâu cũng chẳng có, chẳng nên cứ sống lênh đênh với nắm lá trái cây thế này mà chờ chết thôi.
2. Tiếng xường tỏ bày điều hay, điều phải
Giữa lúc đang bàn tán ồn ào thì bỗng ở đâu thì có tiếng xường [2] vẳng lại. Họ lấy làm lạ rằng trong lúc này mà lại còn có người con gái nào yên tâm mà hát xường. Tiếng xường từ trên cao vọng xuống mỗi lúc một rõ hơn:
– Lụt lội trời làm gay gắt
Ai có trống dậy đánh trống
Ai có chiêng dậy đánh chiêng.
Lời xường đã nhắc nhở người dân bản một câu chuyện mà người già thường kể cho con cháu nghe: “Thần lụt ghê gớm thật, nhưng thần vốn sợ tiếng trống, tiếng chiêng…”. Họ cố nhìn lên xem người con gái đang xường ấy là ai, chỉ thấy sau đám mây mờ mờ, một người con gái còng lưng bên chiếc xa quay sợi vừa làm vừa xường…
Càng thấm thía lời xường, họ rủ nhau trèo lên cao nữa để gặp cô gái và để hỏi thêm câu chuyện cho rõ ràng. Họ leo mãi lên một mỏm núi cao chót vót, nhưng khi đến nơi chỉ là mỏm núi đá bình thường như nhiều mỏm núi khác. Lúc trở xuống, ngoái nhìn lại vẫn thấy hình người con gái quay xa và vẫn nghe tiếng xường dìu dặt. Một người trong bọn họ nói:
– Thôi không phải tìm đâu nữa. Đây chắc là con yêu quý của bà Dạ Dần [3] ngày xưa đến bày cho ta điều hay, điều phải đây. Ta cứ nghe theo như thế mà làm thì hơn cả.
Mọi người kéo nhau xuống núi, tìm được mấy chiếc trống đồng con vướng vào các hẻm đá, khe núi không trôi đi được. Họ thi nhau đánh trống vang lên. Quả nhiên, nước lụt rút đi rất nhanh. Trong lúc đó tiếng xường ở trên cao vẫn vọng xuống, đan quện vào trong tiếng trống. Lời xường lại giải thích cách làm ăn của bà Dạ Dần:
– Đất đen bà trồng lá (lúa)
Đất đỏ bà trồng vang
Đất vàng bà trồng nghệ.
Những người dân bảo nhau:
– Bà Dạ Dần đã bày cách làm ăn cho ta đó. Nước rút đi rồi, chỗ nào trồng được cái gì thì ta trồng để kiếm cái mà ăn. Thôi hãy đi làm đi!
Họ cùng nhau đi cuốc đất trồng lúa ở đất đen, trồng sắn ở đất đồi, trồng ngô ở đất bãi. Những người bị lụt phiêu dạt đi các nơi, nghe nói cũng đang trở về tỉa lúa ngô, dựng nhà dựng cửa.
3. Sự tích mỏm núi Ả Còm
Dân Mường Tạ rất nhớ ơn cô gái đã mách bảo cho họ cách làm ăn. Bây giờ có lẽ cô gái đã về với bà Dạ Dần hay thương hay xót rồi. Nhưng cô vẫn để lại hình dáng của mình. Mỏm núi làng Nhàng [4] vẫn còn mô đá tạc hình cô gái đang còng lưng kéo sợi, quay xa. Bà con đặt tên cho cô là nàng Ả Còm và lập đền thờ nàng ngay cạnh đó. Con gái Mường Tạ luôn nhớ nàng bằng cách tập nghề quay xa, dệt vải và thuộc lòng nhiều bài xường bắc bông, kêu vía lúa.
Câu chuyện Sự tích mỏm núi Ả Còm – Truyện cổ tích dân tộc Mường
– TheGioiCoTich.Vn –
Chú thích trong truyện Sự tích mỏm núi Ả Còm
[1] Mường Tạ: nay là xã Thuỷ Sơn, huyện Ngọc Lạc, tỉnh Thanh Hoá.[2] Xường: một điệu hát dân ca của dân tộc Mường.
[2] Dạ Dần: Nữ thần sáng tạo trong văn hóa dân gian của người Mường.
[3] Làng Nhàng: địa danh thuộc vùng Mường Tạ.
